Biofilm en zijn rol bij wondinfectie

In dit deel kunt u lezen over:

• biofilm
• hoe biofilm de wondgenezing beïnvloedt
• hoe u biofilm detecteert
• hoe u biofilm effectief behandelt

Biofilm,of bacteriële aggregaties, zijn micro-organismen die zijn ingebed in een stevige, slijmerige barrière van suikers en eiwitten. Deze barrière beschermt de micro-organismen tegen het natuurlijke immuunsysteem van de patiënt en tegen veel antimicrobiële middelen.¹ Biofilm kan zich binnen 24 uur in een wond vormen.

Biofilmis waarschijnlijk de belangrijkste op zichzelf staande oorzaak van aanhoudende, vertraagde genezing van wonden.² Zoals afbeelding 1 illustreert, wordt ook gedacht dat het de wondgenezing vertraagt door een ongepaste ontstekingsreactie teweeg te brengen, die ineffectief, slecht georganiseerd en schadelijk voor het gastheerweefsel is.²

Er zijn steeds meer aanwijzingen dat biofilm aanwezig is in de meeste, zo niet alle, chronische, niet-genezende wonden.³ Als u de diagnose stelt dat uw patiënt een infectie heeft in een chronische wond, wordt het daarom aanbevolen om de richtlijnen voor de preventie en het behandelen van biofilm te volgen.²

Bacteriën worden vaak gezien als afzonderlijke cellen die zich snel vermenigvuldigen wanneer ze exponentieel groeien. Dit wordt de ‘planktonische vorm’ genoemd en deze heeft meestal betrekking op acute infecties. Bacteriën kunnen ook aggregaten of gemeenschappen vormen van langzaam groeiende cellen. Dit soort groepering wordt ‘biofilm’ genoemd. De meest voorkomende biofilmvormers zijn Staphylococcus aureus en Pseudomonas aeruginosa.²

Hetdetecteren van biofilm kan vanwege de volgende factoren een uitdaging zijn:

• Biofilm bestaat uit microscopisch kleine structuren, die voor het blote oog onzichtbaar zijn. U moet dus een krachtige microscoop gebruiken om ze te detecteren.
• In een klinische setting is de beste detectiemethode een weefselbiopsie. Biofilm is echter klein en niet gelijk over het wondbed verdeeld. Een wond kan verschillende soorten biofilm hebben en deze zijn meestal verspreid over kleine, geïsoleerde eilandjes van één soort. Daarom kunnen ze gemakkelijk over het hoofd worden gezien.

Tekenen van wondinfectie

Gezien de kosten en tijd die gemoeid zijn met weefselbiopsie en microscopie, diagnosticeren de meeste clinici biofilm door de algemene tekenen van een wondinfectie te identificeren. Sommige van deze tekenen zijn:^2,4

• aangedaan weefsel
• toegenomen hoeveelheid exsudaat
• slechte granulatie / kwetsbare hypergranulatie
• slechte geur
• vertraagde genezing

Als een wond deze tekenen van infectie nog steeds vertoont nadat deze correct is behandeld en de patiënt de juiste gezondheidsondersteuning heeft gekregen, kan er biofilm aanwezig zijn.

Wanneer moet u biofilm vermoeden?

Probeer uzelf de volgende vragen te stellen:²

• Zijn alle passende diagnostische en therapeutische maatregelen gevolgd?
• Geneest de wond niet zoals verwacht?
• Vertoont de wond tekenen van lokale infectie of ontsteking?

Als u op ten minste 2 van deze vragen ‘Ja’ antwoordt, is het klinisch relevant om voor biofilm te behandelen.

Het isvrijwel onmogelijk om biofilm te verwijderen met een benadering met één structuur. U moet een combinatie van methoden gebruiken om de biofilm te verstoren en te verminderen, en te voorkomen dat deze opnieuw wordt gevormd.

Om biofilm effectief te behandelen, beveelt het IWII 2016-consensusdocument de volgende drie stappen aan:⁴

1. therapeutische reiniging bij elke verbandwisseling en doorlopende aseptische behandeling
2. conservatief scherp en mechanisch débridement, bijv. een curette
3. grondige reiniging en verzorging na débridement

Een andere publicatie beveelt het gebruik van antimicrobiële verbanden aan. Dit is een “reinig en bedek” aanpak. Door dit verband tussen de débridementen in te gebruiken, vermindert u het vermogen van de planktonische bacteriën om de biofilm opnieuw te vormen. U beschermt de wond ook tegen besmetting door andere micro-organismen.²